Zatrzymanie przez policję – jakie masz prawa i czego możesz żądać 30 maja, 2025 Artur Krawczyk
Specjalista ds. prawa karnego
Zatrzymanie przez policję to sytuacja, która może spotkać każdego z nas – nawet osoby w pełni przestrzegające prawa. Niezależnie od okoliczności, każdy obywatel posiada określone gwarancje prawne, których znajomość może okazać się kluczowa w trakcie interwencji funkcjonariuszy. Wiedza o przysługujących prawach stanowi tarczę ochronną przed potencjalnymi nadużyciami.
Jako adwokat z wieloletnim doświadczeniem w sprawach karnych, regularnie spotykam się z przypadkami, gdy nieznajomość podstawowych praw doprowadziła do pogorszenia sytuacji prawnej zatrzymanego. Warto pamiętać, że moment zatrzymania to początek postępowania, w którym każde działanie i każde słowo może mieć znaczenie dla dalszego przebiegu sprawy. Dlatego tak istotne jest, by świadomie korzystać z przysługujących uprawnień i wiedzieć, czego można wymagać od funkcjonariuszy dokonujących zatrzymania.
Zgodnie z polskim prawem, zatrzymanie osoby przez policję nie może odbywać się w sposób dowolny. Kodeks postępowania karnego w art. 244 precyzyjnie określa przesłanki zatrzymania. Funkcjonariusze mogą dokonać zatrzymania wobec osoby podejrzanej, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki, ukrywania się lub zacierania śladów przestępstwa.
Dodatkowo zatrzymanie jest możliwe, gdy nie można ustalić tożsamości osoby albo istnieją podstawy do przeprowadzenia wobec niej postępowania przyspieszonego. Warto podkreślić, że sama policja nie może stosować zatrzymania jako środka przymusu w celu wyegzekwowania określonego zachowania – musi istnieć konkretna podstawa prawna.
Czas zatrzymania jest ograniczony i zgodnie z przepisami nie może przekroczyć 48 godzin. W tym czasie policja ma obowiązek zebrać niezbędny materiał i przekazać zatrzymanego do dyspozycji sądu lub zwolnić go. Przekroczenie tego terminu stanowi naruszenie praw obywatelskich i może skutkować odpowiedzialnością funkcjonariuszy.
Podczas zatrzymania każdy funkcjonariusz policji ma obowiązek legitymowania się. Na żądanie osoby zatrzymywanej policjant musi okazać legitymację służbową, która potwierdza jego tożsamość i uprawnienia. W przypadku funkcjonariuszy nieumundurowanych obowiązek ten jest bezwzględny – muszą oni przedstawić legitymację przed rozpoczęciem czynności służbowych.
Oprócz legitymacji, w przypadku zatrzymania funkcjonariusz powinien przedstawić nakaz zatrzymania, jeśli taki został wydany, lub jasno wskazać podstawę prawną zatrzymania. Zatrzymany ma prawo żądać informacji o przyczynie zatrzymania oraz o stawianych mu zarzutach. Odmowa przedstawienia dokumentów przez policjanta może stanowić naruszenie procedury i być podstawą do złożenia skargi.
Bezwzględnie tak. Zgodnie z art. 244 § 2 Kodeksu postępowania karnego, zatrzymany musi być natychmiast poinformowany o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach. Informacja ta powinna być przekazana w sposób zrozumiały, a w razie potrzeby – z udziałem tłumacza. Jest to fundamentalne prawo każdego zatrzymanego, wynikające nie tylko z przepisów krajowych, ale także z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Do katalogu podstawowych praw osoby zatrzymanej należą: prawo do informacji o przyczynie zatrzymania, prawo do kontaktu z adwokatem, prawo do powiadomienia osoby bliskiej, prawo do złożenia zażalenia na zatrzymanie oraz prawo do pomocy medycznej. Zatrzymany powinien otrzymać pouczenie o tych prawach na piśmie, a funkcjonariusze mają obowiązek umożliwić mu realizację tych uprawnień.
Osoba zatrzymana ma również prawo zachować milczenie – nie musi odpowiadać na pytania ani składać wyjaśnień, które mogłyby ją obciążyć. To prawo wynika z zasady nemo se ipsum accusare tenetur (nikt nie ma obowiązku oskarżać samego siebie), która jest jednym z fundamentów współczesnego procesu karnego.
W sytuacji gdy funkcjonariusze przekraczają swoje uprawnienia lub naruszają prawa zatrzymanego, kluczowe jest zachowanie spokoju i dokumentowanie nieprawidłowości. Jeśli to możliwe, warto zapamiętać lub zapisać numery służbowe policjantów, godzinę zatrzymania oraz szczegóły dotyczące naruszenia procedury.
Podstawowym środkiem prawnym jest złożenie zażalenia na zatrzymanie do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zatrzymania. Zażalenie można złożyć w terminie 7 dni od daty zatrzymania. Sąd bada legalność, zasadność i prawidłowość zatrzymania, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości może przyznać zadośćuczynienie.
W przypadkach poważnych naruszeń, takich jak użycie nieuzasadnionej przemocy, można również złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez funkcjonariuszy. W takich sytuacjach nieoceniona jest pomoc doświadczonego adwokata, który pomoże prawidłowo sformułować zarzuty i reprezentować interesy zatrzymanego. Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni specjalizuje się w sprawach związanych z naruszeniami praw obywatelskich przez funkcjonariuszy publicznych i oferuje kompleksowe wsparcie prawne w takich przypadkach.
Funkcjonariusze policji mają prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego, jednak ich użycie podlega ścisłym regulacjom. Zgodnie z Ustawą o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, policjant może użyć siły fizycznej, kajdanek, pałki służbowej czy innych środków tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do osiągnięcia celu czynności służbowej.
Kluczową zasadą jest proporcjonalność – stopień użytej siły musi być adekwatny do zagrożenia i nie może przekraczać miary niezbędnej do osiągnięcia celu. Funkcjonariusz powinien wybierać środek o jak najmniejszej dolegliwości i odstąpić od jego stosowania, gdy cel został osiągnięty.
Jeśli podczas zatrzymania doszło do nieuzasadnionego użycia siły, skutkującego naruszeniem nietykalności cielesnej lub rozstrojem zdrowia, zatrzymany może dochodzić zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz odszkodowania za poniesioną szkodę. W takich przypadkach kluczowe jest zabezpieczenie dowodów – dokumentacji medycznej, zeznań świadków czy nagrań z monitoringu.
Zatrzymanie przez policję to środek tymczasowy, którego czas jest ściśle limitowany przez przepisy. Zgodnie z art. 248 Kodeksu postępowania karnego, zatrzymanego należy zwolnić niezwłocznie, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a najpóźniej po upływie 48 godzin od momentu faktycznego pozbawienia wolności.
W przypadku gdy w ciągu 48 godzin od zatrzymania zatrzymany nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania, należy go bezwzględnie zwolnić. Sąd ma następnie 24 godziny na rozpatrzenie wniosku o tymczasowe aresztowanie. Oznacza to, że maksymalny czas od zatrzymania do decyzji sądu o tymczasowym aresztowaniu nie może przekroczyć 72 godzin.
Warto pamiętać, że czas zatrzymania liczy się od momentu faktycznego pozbawienia wolności, a nie od formalnego sporządzenia protokołu zatrzymania. Każde przekroczenie ustawowych terminów stanowi naruszenie praw zatrzymanego i może być podstawą do dochodzenia roszczeń.
Prawo do kontaktu z adwokatem to jedno z fundamentalnych uprawnień osoby zatrzymanej. Zgodnie z art. 245 Kodeksu postępowania karnego, zatrzymanemu należy na jego żądanie umożliwić niezwłoczne nawiązanie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nim rozmowę. Funkcjonariusz dokonujący zatrzymania ma obowiązek umożliwić realizację tego prawa.
Obecność adwokata już od pierwszych chwil po zatrzymaniu ma ogromne znaczenie dla ochrony interesów zatrzymanego. Doświadczony obrońca zadba o prawidłowość procedur, pomoże w formułowaniu oświadczeń i zapobiegnie ewentualnym nadużyciom ze strony organów ścigania. W szczególności może doradzić, czy i w jakim zakresie składać wyjaśnienia, oraz będzie monitorował przestrzeganie terminów zatrzymania.
W praktyce zdarza się, że funkcjonariusze starają się zniechęcić zatrzymanego do korzystania z pomocy adwokata, sugerując na przykład, że wydłuży to procedurę. Takie działania są niedopuszczalne i stanowią naruszenie praw zatrzymanego. Niezależnie od sugestii funkcjonariuszy, warto stanowczo domagać się kontaktu z adwokatem.
Absolutnie tak. Prawo do odmowy składania wyjaśnień jest gwarantowane przez art. 175 Kodeksu postępowania karnego i wynika z fundamentalnej zasady, że nikt nie ma obowiązku dostarczać dowodów przeciwko sobie. Zatrzymany może odmówić składania wyjaśnień w całości lub w części, bez podawania przyczyn takiej decyzji.
Warto podkreślić, że odmowa składania wyjaśnień nie może być interpretowana na niekorzyść zatrzymanego i nie stanowi przyznania się do winy. Jest to w pełni legalne prawo procesowe, z którego warto skorzystać szczególnie wtedy, gdy nie ma się pewności co do konsekwencji swoich wypowiedzi lub gdy nie jest się w stanie w pełni kontrolować emocji związanych z zatrzymaniem.
Doświadczeni prawnicy często zalecają, by przed złożeniem wyjaśnień skonsultować się z adwokatem. Pozwala to na przemyślenie strategii obrony i uniknięcie wypowiedzi, które mogłyby pogorszyć sytuację prawną zatrzymanego. Pamiętajmy, że każde słowo wypowiedziane podczas zatrzymania może zostać użyte w postępowaniu karnym.
Z każdego zatrzymania funkcjonariusze policji mają obowiązek sporządzić protokół, który jest kluczowym dokumentem potwierdzającym fakt i okoliczności zatrzymania. Protokół powinien zawierać dokładne informacje o dacie, godzinie i miejscu zatrzymania, przyczynie zatrzymania, danych funkcjonariuszy dokonujących czynności oraz pouczenie o przysługujących zatrzymanemu prawach.
Zatrzymany ma prawo zapoznać się z treścią protokołu przed jego podpisaniem i zgłosić uwagi, jeśli protokół nie odzwierciedla prawidłowo przebiegu zatrzymania. Jeśli zatrzymany nie zgadza się z treścią protokołu, może odmówić jego podpisania, podając przyczyny odmowy. Funkcjonariusz ma obowiązek odnotować ten fakt w protokole.
Kopię protokołu zatrzymania należy niezwłocznie doręczyć zatrzymanemu. Jest to ważny dokument, który warto zachować – może być niezbędny przy składaniu ewentualnego zażalenia na zatrzymanie lub w innych postępowaniach związanych z oceną legalności działań policji.
Jeśli zatrzymany uważa, że zatrzymanie było niezasadne, nielegalne lub przeprowadzone z naruszeniem procedur, ma prawo złożyć zażalenie do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zatrzymania. Zażalenie można złożyć w terminie 7 dni od daty zatrzymania, a może to zrobić zarówno sam zatrzymany, jak i jego obrońca.
W zażaleniu należy wskazać konkretne naruszenia przepisów, do których doszło podczas zatrzymania, oraz przedstawić dostępne dowody potwierdzające te zarzuty. Sąd, rozpatrując zażalenie, bada legalność (zgodność z prawem), zasadność (istnienie przesłanek) oraz prawidłowość (przestrzeganie procedur) zatrzymania.
Jeśli sąd stwierdzi, że zatrzymanie było niezasadne, nielegalne lub przeprowadzone nieprawidłowo, wydaje postanowienie zawierające takie stwierdzenie. Postanowienie to może stanowić podstawę do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa za bezprawne pozbawienie wolności. W takich sprawach nieoceniona jest pomoc profesjonalnego prawnika, który pomoże właściwie sformułować roszczenia i przeprowadzić postępowanie.
Profesjonalna pomoc prawna jest nieoceniona w sytuacji zatrzymania przez policję. Adwokat specjalizujący się w prawie karnym może nie tylko reprezentować zatrzymanego podczas czynności procesowych, ale także doradzić, jakie kroki podjąć, aby zabezpieczyć swoje interesy.
Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni oferuje kompleksową pomoc prawną osobom zatrzymanym przez policję. Doświadczeni prawnicy kancelarii zapewniają wsparcie na każdym etapie postępowania – od momentu zatrzymania, przez przesłuchania, aż po ewentualne postępowanie sądowe. Specjaliści kancelarii pomogą również w dochodzeniu roszczeń, jeśli podczas zatrzymania doszło do naruszenia praw.
W przypadku zatrzymania warto jak najszybciej skontaktować się z adwokatem, który będzie reprezentował interesy zatrzymanego. Pierwsze godziny po zatrzymaniu są często kluczowe dla dalszego przebiegu sprawy, a profesjonalne wsparcie prawne może znacząco wpłynąć na jej wynik.
Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni sp. p.
ul. Hoża 59a lok. 1B
00-681 Warszawa
tel: +48 508 333 000
e-mail: sekretariat@kkz.com.pl
