Zatrzymanie przez policję – jakie masz prawa i czego możesz żądać 30 maja, 2025 Artur Krawczyk
Specjalista ds. prawa karnego
Zatrzymanie przez policję to doświadczenie, które może wywołać silny stres nawet u osób niewinnych. Świadomość swoich praw i obowiązków w takiej sytuacji jest kluczowa, zwłaszcza gdy mamy wątpliwości co do legalności działań funkcjonariuszy. Wbrew powszechnemu przekonaniu, zatrzymanie policyjne jest środkiem przymusu stosowanym tylko w ściśle określonych przez prawo przypadkach – nie może być arbitralne ani nieuzasadnione.
Jako adwokat specjalizujący się w prawie karnym, wielokrotnie spotykałem się z sytuacjami, w których obywatele zostali zatrzymani z naruszeniem procedur. Niestety, nieznajomość przepisów i emocje towarzyszące zatrzymaniu często uniemożliwiają skuteczną obronę swoich praw. W tym artykule omówię, jakie działania należy podjąć w przypadku nieuzasadnionego zatrzymania oraz jak ocenić legalność interwencji policyjnej w świetle obowiązującego prawa.
Zatrzymanie policyjne to środek przymusu, który polega na krótkotrwałym pozbawieniu człowieka wolności. Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego, może być stosowane w ściśle określonych przypadkach, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub gdy jest to niezbędne do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania.
Warto podkreślić, że zatrzymanie nie jest tożsame z aresztowaniem. Zatrzymanie może trwać maksymalnie 48 godzin, po których zatrzymany musi zostać zwolniony lub przekazany do dyspozycji sądu, który może zastosować tymczasowe aresztowanie. W praktyce policja często wykorzystuje ten środek przymusu w przypadku osób podejrzewanych o prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu lub środków odurzających.
Przepisy jasno określają, że policjant dokonujący zatrzymania jest zobowiązany poinformować zatrzymanego o przyczynach zatrzymania i przysługujących mu prawach, w tym o prawie do złożenia zażalenia na zatrzymanie do sądu rejonowego.
Zgodnie z art. 244 Kodeksu postępowania karnego, policja może zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki, ukrycia się lub zacierania śladów przestępstwa. Zatrzymanie jest również możliwe, gdy nie można ustalić tożsamości osoby podejrzanej.
Inną podstawą zatrzymania jest art. 15 ustawy o Policji, który uprawnia funkcjonariuszy do zatrzymania osób stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. Ponadto, zatrzymanie może nastąpić w przypadku osób, wobec których istnieje nakaz doprowadzenia wydany przez uprawniony organ.
Ważne jest, by pamiętać, że zatrzymanie to środek ostateczny, który powinien być stosowany tylko wtedy, gdy inne środki byłyby niewystarczające. Każde zatrzymanie musi mieć konkretną podstawę prawną i faktyczną.
Absolutnie tak! Zgodnie z art. 244 § 2 Kodeksu postępowania karnego, policjant ma obowiązek niezwłocznie poinformować zatrzymanego o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach. Informacja ta powinna być przekazana w sposób zrozumiały dla zatrzymanego.
Brak poinformowania o przyczynach zatrzymania stanowi naruszenie procedury i może być podstawą do uznania zatrzymania za nielegalne. W praktyce zdarza się, że funkcjonariusze podają ogólnikowe przyczyny, co również może budzić wątpliwości co do legalności zatrzymania.
Kontrola drogowa to jedno z najczęstszych spotkań obywatela z policją. Podczas takiej kontroli kierowca ma obowiązek zatrzymać pojazd, okazać dokumenty (prawo jazdy, dowód rejestracyjny, ubezpieczenie OC) oraz stosować się do poleceń funkcjonariusza.
Warto zachować spokój i kulturę osobistą. Agresywne zachowanie może tylko pogorszyć sytuację. Kierowca ma prawo znać powód kontroli, więc jeśli funkcjonariusz nie poda go z własnej inicjatywy, można grzecznie zapytać.
Pamiętajmy, że w przypadku kontroli trzeźwości, badanie alkomatem jest obowiązkowe i odmowa może skutkować zatrzymaniem i przymusowym badaniem krwi. Natomiast w przypadku kontroli na obecność narkotyków, policjant musi mieć uzasadnione podejrzenie, że kierowca jest pod wpływem środków odurzających.
Osoba zatrzymana ma szereg praw, które są gwarantowane zarówno przez Konstytucję RP, jak i Kodeks postępowania karnego. Do najważniejszych należą:
Korzystanie z tych praw, szczególnie z prawa do kontaktu z adwokatem, jest niezwykle istotne. Profesjonalny pełnomocnik może ocenić legalność zatrzymania i podjąć odpowiednie kroki prawne. W przypadku wątpliwości co do legalności zatrzymania, warto skontaktować się z doświadczoną kancelarią, taką jak Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni, która specjalizuje się w sprawach karnych i posiada doświadczenie w kwestionowaniu bezprawnych działań organów ścigania.
Protokół zatrzymania to dokument, który musi zostać sporządzony przez funkcjonariusza dokonującego zatrzymania. Jest to formalny zapis czynności zatrzymania, który powinien zawierać:
Zatrzymany ma prawo wnieść do protokołu swoje uwagi, jeśli uważa, że zatrzymanie było niezgodne z prawem lub że doszło do naruszenia jego praw. Przed podpisaniem protokołu warto dokładnie go przeczytać i w razie potrzeby zgłosić zastrzeżenia.
Zatrzymanie może zostać uznane za nielegalne w wielu przypadkach. Najczęstsze z nich to:
Brak podstawy prawnej do zatrzymania – gdy funkcjonariusze nie mają uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub innej prawnej przesłanki do zatrzymania. Naruszenie procedur – np. brak poinformowania o prawach, przekroczenie 48-godzinnego terminu zatrzymania bez przekazania sprawy do sądu czy brak sporządzenia protokołu zatrzymania.
Nieproporcjonalne użycie środków przymusu bezpośredniego również może świadczyć o nielegalności zatrzymania. Każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny w oparciu o konkretne okoliczności sprawy.
Jeśli uważasz, że zatrzymanie było bezpodstawne, masz prawo złożyć zażalenie do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zatrzymania. Zażalenie składa się za pośrednictwem organu, który dokonał zatrzymania, w terminie 7 dni od daty zatrzymania.
W zażaleniu należy szczegółowo opisać okoliczności zatrzymania, wskazać naruszenia procedury lub prawa oraz sformułować żądanie uznania zatrzymania za nielegalne. Sąd rozpoznaje zażalenie niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od jego wpłynięcia.
Jeśli sąd uzna zatrzymanie za nielegalne, otwiera to drogę do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za poniesioną szkodę i doznaną krzywdę.
Funkcjonariusz policji, który dopuścił się bezprawnego zatrzymania, może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną, cywilną, a nawet karną. Kodeks karny w art. 231 przewiduje odpowiedzialność za przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego.
W przypadku udowodnienia, że zatrzymanie było nielegalne, osoba zatrzymana może dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa na podstawie przepisów o odpowiedzialności za niesłuszne zatrzymanie.
Warto jednak pamiętać, że udowodnienie bezprawności działań policji może być trudne i często wymaga specjalistycznej wiedzy prawniczej oraz determinacji w dochodzeniu swoich praw.
Zatrzymanie i aresztowanie to dwa różne środki przymusu, które często są mylone. Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności, które może trwać maksymalnie 48 godzin i jest stosowane przez policję bez uprzedniej zgody sądu.
Aresztowanie (tymczasowe aresztowanie) to środek zapobiegawczy stosowany wyłącznie przez sąd na wniosek prokuratora. Może trwać dłużej, a jego maksymalny okres jest określony w postanowieniu sądu. Aresztowanie stosuje się, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa i zachodzi obawa ucieczki, matactwa lub grozi wysoka kara.
W przeciwieństwie do zatrzymania, tymczasowe aresztowanie może być przedłużane przez sąd w określonych prawem przypadkach.
Udowodnienie bezpodstawności zatrzymania wymaga zgromadzenia odpowiednich dowodów. Kluczowe znaczenie mają:
Szczególnie cenne są nagrania, które mogą obiektywnie pokazać przebieg interwencji policyjnej. Należy pamiętać, że nagrywanie interwencji policji w miejscu publicznym jest legalne, choć funkcjonariusze czasem nieprawidłowo informują o zakazie filmowania.
W sprawach o bezpodstawne zatrzymanie nieoceniona jest pomoc doświadczonego adwokata, który potrafi właściwie ocenić materiał dowodowy i skutecznie reprezentować interesy zatrzymanego.
Znajomość swoich praw i procedur związanych z zatrzymaniem jest pierwszą linią obrony przed ewentualnymi nadużyciami. W sytuacji zatrzymania należy zachować spokój i współpracować z funkcjonariuszami w podstawowym zakresie, jednocześnie stanowczo domagając się respektowania swoich praw.
Kluczowe jest jak najszybsze skontaktowanie się z adwokatem, który pomoże ocenić legalność zatrzymania i podejmie odpowiednie kroki prawne. Warto również zapamiętać lub zanotować szczegóły interwencji, dane funkcjonariuszy oraz potencjalnych świadków.
Pamiętajmy, że system prawny przewiduje mechanizmy ochrony przed bezprawnym działaniem organów ścigania, ale to od naszej świadomości prawnej i determinacji zależy, czy te mechanizmy zostaną uruchomione. W przypadku wątpliwości co do legalności zatrzymania, warto skonsultować się z profesjonalistą, który pomoże ocenić sytuację i zaplanować dalsze działania prawne.
Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni sp. p.
ul. Hoża 59a lok. 1B
00-681 Warszawa
tel: +48 508 333 000
e-mail: sekretariat@kkz.com.pl
